Nane

Çok Yıllık 0,3-0,9m 6-8 Aylar Ça,Na,Ho Yaprak ve Yağı

Nane, Pfferminze, Mentha x piperita
Biberi Nane Syn: Mentha piperita(L) HUDS
İngiliz Nanesi
Bahçe Nanesi
Çay Nanesi

Familyası: Ballıbabagillerden, Lippenblütengewachse, Lamiaceae

Drugları: Nane yaprağı: Menthae piperitae Lolium
Nane yağı: Menthae piperitae aetheroleum
Nanenin yaprakları ve çiçek açmaya başlamadan hemen önce ve de sonra Su buharı ile elde edilen Eter yağı ve ya kısaca yağı Çay, Tentür, Baharat, Aromaterapie ve Homeopatide kullanılır.

Giriş: Nanenin M.Ö 1200-600 yılları arasında eski Mısırlılar tarfından kul-lanıdığı yapılan kazılarda anlaşılmıştır ve onlardan Yunanlılar ve Romalıların bu bitkiyi tanıdıkları ve kullandıkları bilinmektedir. Eski Mısırlılar medeniyeti Sümerler’den (Türkler’den) almışlardır. Sümerler ise ogünün bütün değerlerini Orta Asyadaki ANUA Türk medeniyetinden alıp Orta Doğuya taşımışlardır. Günümüzde bilinen 25 Nane türü mevcuttur. Bunlardan en önemlisi Biberi Nane ve ya İngiliz Nanesi olarak tanıdığımız Mentha piperitadır. Bu nane su nanesi ve Kıvırcık Nanesinin İngiliz John Ray tarafından melezlemesi ile elde edilmiştir. Bu nedenle Çiçekleri ile değil Kök ve ya sürgüleri ile çoğaltılır. İngiliz Nanesinin iki önemli alt türü mevcuttur ve bunlar Siyah Nane Mentha piperita var. Rubescens ve Beyaz Nane M.p. var. Pallescens olup Siyah Nane daha sert ve daha çok Eterik yağ içerir. Ayrıca Kıvırcık Nane; Mentha spicata, Su Nanesi; Mentha aquatica, Yarpuz; Mentha pulegium, Tüylü Nane: M. Longifolia, Limon Nanesi; Mentha citrata ve Yabani Nane ve ya Japon Nanesi ismi ile anılan Mentha arvensis’i sayabiliriz.

Botanik: Nane çok yıllık 30-90 cm boyunda, hafifi tüylü oldukça sık ça¬tal-laşan, gövde, esmerimsi kahverengimsi renktedir. Yaprakları yumurta şeklinde, uca doğru sivri, kenarları kertikli, hafif kahverengimsi yeşil renkte, karşılıklı bir sonraki ile çaprazdır. Çiçekleri başak şeklinde ve boğumları çember şeklinde bir demet şeklinde çiçekler dizilmiştir. Taç yapraklarının geri kısmı borucuk şeklinde uca doğru beşli bir lopu vardır ve Kupa yaprakları taç yaprakları sarmalamış şekildedir.

Yetiştirilmesi: İstanbul’da yetişen Nanenin %3,25 İzmir’de %3,8 ve Maraş’ta %3,00 oranında Eterik yağ içerirken, Avrupa’da yetişen Na-nelerde %0,8-1,7 arasında Eterik yağ içermektedir. Bu Türkiye’de yeti¬şen Nanenin çok fazla kaliteli olduğunu, fakat her nedense gerekli ilgiyi görmediğidir.

Hasat Zamanı: Başta ABD ve Arjantin, Bulgaristan, Japonya gibi ülke¬ler-de hasatı ¬makinelerle yapılır. Çiçek açmaya başlamadan önce toplanır, kurutularak kaldırılır ve ya Su buharı ile damıtılarak Eterik yağı elde edilir. Nane porselen ve ya ışık geçirmeyen özel kaplarda muhafaza edilmelidir. Naneyi kuruturken paslı gibi gözüken yapraklara Mantar (Puccinia menthae) düşmüş demektir. Bu nedenle paslı yapraklar kurutulurken ayıklanmalıdır.
Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlem¬leri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutul-malıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğin¬den kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.

Birleşimi: Nanenin birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sırala-yabiliriz.
a) Eterik yağ % 0,8-4 arasında olup en önemli alt türevleri şunlardır. Mentol % 35-45, Menton %15-20, Sineol % 5-10 Mentofuran % 2-5, Mentilacetot % 3-5, Neomental % 2-4 Izoneomenton % 2-3 ve ayrıca Limonen, Pulegon, Piperitenon, α- ve β- Pinen, Sabinenhidrat ve Sesquiterpenlerden; β- Caryophyllen ve Cadinen içerir. Yan ürünlerden Neomentol, İzoneomentol ve Neoiomentolün hoş olmayan kokuları nedeni ile kristalleştirerek ayrılması gerekir. İyi bir Nane yağı ne Kıvırcık Nanede olduğu gibi Kervon (carvon) nede Yarpuzda olduğu gibi Pulegon içermemesi gerekir.
b) Fenolkarbonikasitler % 3-5; p- Kumarinasit, Chlorogenasit, Kaffeasit, Rosmarinasit ve Ferulaasit.
c) Flavonitler; Apigenin, Diosmetin, Luteolin, Rutin, Apigenin-7- rutinosit, Luteolin-7-0- rutinosit, Hesperetinve Diosmin.
d) Triterpenler; Ursolasit, Oleanolasit, α- Amyrin, Sitosterol, β- Sitosterol ve Squalen
e) Minarelerde; Potasyum, Kalsiyum, Magnezyum, Demir, Mangan, Çinko ve Bakır içerir.

Tesir şekli: Kramp çözücü,gaz söktürücü,safra artırıcı, iltihapları önle¬yici, anti bakteriyel, dezenfekte edici, ağrı dindirici ve teskin edici.

Araştırmalar: Nane yağı ile iki farklı rahatsızlığa karşı yoğun araştır-malar yapılmıştır. Bunlardan biri Kalın bağırsağın hassaslaşması (Colon irritable) ile ortaya çıkan Şişkinlik, İshal, Kabızlık, Karın ağrısı, Bulantı ve Hazımsızlık gibi rahatsızlıklar ve ikinci olarak sinirsel gerginlik nedeni ile Baş ağrısı ve Migren gibi rahatsızlıklardır.
1) Kiel Üniversitesi Nevralaji Kliniğinden Doç. Dr. Med. H. Göbel ve ekibi Baş ağrısı ve Migrenden müzdarip olan 105 Hasta üzerinde Tedavi denemesi yapmışlardır. Denekler 4 gruba ayrılmış olup 1. gruba sa-dece Nane yağı,2. gruba Paracetemol, 3. gruba Palzebo (sahte ilaç deney için) ve 4. gruba Nane yağı ve Paracetemolla denemiş¬ler-dir.Grupta % 56 2.grupta %54 3.grupta %30 ve 4. grupta %67 iyileşme görülmüştür. Bundan da anlaşılacağı üzere Nane yağının Paracetemoldan az bir farkla da olsa önde olduğu ve yan tesir ininde olmaması nedeni ile ne kadar uygun olduğu anlaşılmıştır. (ZP 398.154 ve 1.99.17)
2) Doç. Dr. H. Göbel ve ekibi Kiel Üniversitesi Nevralaji Kliniğinde 32 Denek üzerinde dört ayrı Eterik yağ terkibi ile deney yapmıştır. Günde 3-4 defa Alın ve şakaklara 2-3 damla Eterik yağ terkibinden sürülür. 1. Gruba 10 ml Nane yağı + 5 ml Okaliptus yağı + 85 ml Alkol %90 Etanol) 2. Gruba 10 ml Nane yağı + Zerece Okaliptus yağı 90 ml Alkol 3. Gruba Zerece Nane yağı + 5 ml okaliptus yağı + 95 ml Alkolve 4. Gruba Zerece Nane yağı + Zerece okaliptus yağı + 100 ml Alkol karışımlı terkiplerle tedavi etmişlerdir. Birinci terkiple tedavi olanların Baş ağrısı, Migren, Genel bir rahatlama ve güç kazandırdığı görülmüştür. Bu deney Alma şifalı bitkilerle araştırma birliğince 1993 R.F Weip 1993 ödülüne layık görülmüştür. (ZP. 1.95.23)
3) Wildgrube ve ekibi 1998 Midede çözülmeyen içi Nane yağı dolu olan Kapsüllerle (M…….) Kalın bağırsak hassasiyeti (Collon irritable) 40 hasta üzerinde tedavi denemesi yapmışlardır. Kalın bağırsak has-sasiyeti (Kalın bağırsak tahrişi) ile kişide; Hazımsızlık, Şişkinlik, Ba¬ğır-sak gürültüsü, Karın ağrısı, İshal ve Kabızlık gibi haller görülebil-mektedir. Bu tedavi denemesi ile bu durumdaki hastalar iyileşmiştir. Buna benzer deneyleri Rees ve ekibi 1979 da ve Dew ve ekibi 1984 de aynı neticeleri elde etmişlerdi.
4) Sigmund ve Mc Nally Yemek borusunda basınç rahatsızlığı olan hastalarına Günde 3-4 defa 15 damla Nane yağını 30 ml Su ile vererek tedavi etmişlerdir.

Kullanılması:
a) Araştırmalara göre; Nane yağı başta Baş ağrısı, Migren, Sinirsel gerginlik ile kalın bağırsakların hassalaşması nedeni ile orta¬ya çıkan; Hazımsızlık, Şişkinlik, Geğirme, Bulantı, Karın ağrısı, Kolikler, ishal ve Kabızlığa karşı kullanılır.
b) Komisyon E Nane yağı ve yaprağı üzerine monografi bildirileri yayınlamıştır.
1) Komisyon E 128 Nolu ve 14.07.93 tarihli Monografili bildirisinde Nane yağının kramplı yukarı sindirim sistemi (Mide ince bağırsaklar) ra-hatsızlıkları ve safra yolları, kalın bağırsağın hassalaşması, Yukarı nefes yollarını (Burun boşluğu, Alın boşluğu, Boğaz gırtlak, Yutak ve Ağız için) ve Ağız içi mukazasının iltihaplanmasına karşı kullanılır. Komisyon E 223 Nolu 30.11.85 tarihli, 50 Nolu 13.03.90 ve 164 Nolu 01.09.90 tarihli Monografi bildirisinde Nane yaprağının başta kramplı Mide-Bağırsak, Safra kesesi ve Safra yollar rahatsızlıklarına kullanıla-bileceği beyan edilmektedir.
2) Aroma tedavide Migren, Baş ağrısı, Baş dönmesi, Şişkinlik, Kuru ök¬sü-rük, Üşütme, Seyahat hastalıkları (Kinesiya) Bulantı, Diş eti, Ağız yutak iltihaplanması ve Sinüzite karşı kullanılır.
3) Halk arasında; Bulantı, Kusma, Karaciğer safra mide ve bağırsak rahatsızlıkları, Uyuyamama, Sinirlilik, Kalp zafiyeti, Ağız içi ve Diş eti iltihapları ile seyahat esnasındaki Bulantı ve Baş dönmesi gibi hallere (Kinesia) karşı kullanılır.

Çay: İki kahve kaşığı kurutulmuş, ince doğranmış Nane yaprağından demliğe konur ve üzerine 300-400 ml kaynar su ilave edilir, 5-10 dakika demlemeye bırakılır ve sonra süzülerek içilir.

Çay Harmanları:

Gökçek iştah açıcı çayı:
>20g Nane yaprağı
>20g Pelin otu
>20g Rezene tohumu
>20g Anis tohumu
>20g Kimyon tohumu

Gökçek iştah açıcı çayı:
>20g Pelin otu
>20g Kantaron otu
>20g Nane yaprağı
>20g Turunç Kabuğu
>20g Çentiyan Kökü

Gökçek Stres çayı (iç huzursuzluk ve sinirsel nedenle uyuyamamaya):
>30gr Acıyonca yaprağı
>30gr Nane yaprağı
>20gr Kedi ot kökü
>20gr Kılçotu

Gökçek iştah ve sindirim çayı;
>25 gr Nane yaprağı
>25 gr Papatya çiçeği
>25 gr Kimyon tohumu
>25 gr Turunç kabuğu

Gökçek Mide ve Bağırsak çayı;
>35 gr Nane yaprağı
>35 gr Papatya çiçeği
>20 gr Meyan kökü
>10 gr Mavi çiçek

Gökçek göre Üşütme çayı
>30g Ihlamur çiçeği
>20g Papatya çiçeği
>20g Keçi sakalı Çiçeği
>20g Kuşburnu çiçeği
>10g Nane yaprağı

Gökçek Böbrek ve Mesane çayı
>30g Hindiba otu ve Kökü
>20g Isırgan otu
>20g Altın başak otu
>20g Huş yaprağı
>5g Meyan kökü
>5g Nane yaprağı

Gökçek sancılı adet görmede çay:
>20g Hayıt tohumu
>20g Nane yaprağı
>20g Oğulotu
>20g Kılıç otu
>10g Kedi ot kökü
>10g Civanperçemi otu

Gökçek Karaciğer ve Safra çayı
>20g Devedikeni tohumu
>20g Hindiba otu ve kökü
>20g C. Zerdeçal kökü
>10g Kantaron otu
>10g Nane yaprağı
>10g Kimyon tohumu

Gökçek Mide ve Bağırsak çayı;
>30 gr Papatya çiçeği
>30 gr Nane yaprakları
>20 gr Civanperçemi otu
>10 gr Mavi çiçek
>10 gr Sefa çiçeği

Gökçek Teskin edici çay (Sinirsel Heyecanlanma ve Uyuyamamaya)
>40g Kedi ot kökü
>20g Nane yaprağı
>15g Oğul ot yaprağı
>15g Şerbetçi ot kozalağı
>10g Lavanta Çiçeği

Gökçek Şişkinlik çayı;
>20 gr Kimyon tohumu
>20 gr Papatya çiçeği
>20 gr Nane yaprağı
>20 gr Kediotu kökü
>20 gr Nane yaprağı

Gökçek Şişkinlik çayı:
>20g Anason tohumu
>20g Rezene tohumu
>20g Kimyon tohumu
>20g Kişniş tohumu
>20g Melek ot kökü

Gökçek Mide çayı;
>30 gr Nane yaprağı
>30 gr Eğri kökü
>20 gr Kimyon tohumu
>10 gr Papatya çiçeği
>10 gr Pelin otu

Gökçek Teskin edici çay (Sinirsel Heyecanlanma ve uyumama gibi)
>40g Kedi ot kökü
>20g Lavanta çiçeği
>20g Oğul ot yaprağı
>20g Nane yaprağı

Gökçek Şişkinlik çayı (Hazım ve Şişkinliğe karşı)
>30g Nane yaprağı
>30g Kedi ot kökü
>20g Papatya çiçeği
>20g Kimyon tohumu

Gökçek Karaciğer Safra çayı:
>30g Hindiba otu ve kökü
>30g C. Zerdeçal kökü
>30g Devedikeni tohumu
>10g Nane yaprağı

Gökçek Bulantı, Kusma ve Bağırsakların hareketsizlik çayı:
>50g Nane yaprağı
>20g Oğul otu yaprağı
>20g Civanperçemi otu
>10g Turunç kabuğu

Gökçek Mide çayı:
>20g Papatya çiçeği
>20g Nane yaprağı
>20g Oğul otu yaprağı
>20g Çörek tohumu
>5g Turunç kabuğu
>15g Kimyon tohumu

Gökçek Romatizma çayı:
>30g Şeytan pençesi kökü
>20g Hindiba ot ve kökü
>15g Huş yaprağı
>15g Isırgan ot yaprağı
>10g Nane yaprağı
>10g Kuşburnu

Gökçek Şişkinlik çayı;
>30 gr Nane yaprağı
>30 gr Papatya çiçeği
>20 gr Kediotu kökü
>20 gr Kimyon tohumu

Gökçek iştah çayı
>30g Eğri kökü
>30g Nane yaprağı
>20g Kedi ot kökü
>20g Çentiyan kökü

Gökçek Safra çayı;
>40 gr Nane yaprağı
>30 gr Cava Zerdeçal kökü
>20 gr Kırlangıçotu
>10 gr Şahtereotu

Gökçek Romatizma çayı:
>30g Şeytan pençesi kökü
>20g Hindibaotu ve kökü
>10g Isırgan yaprağı
>10g Huş yaprağı
>10g Civanperçemi otu
>10g Atkuyruğu otu
>10g Söğüt kabuğu

Ar; Taze ve ya kurutulmuş Nane yaprakları ve çiçekleri su buharı ile damıtılarak Nane yağı (Nane Eterik yağı) elde edilir. Nane yağı Migren, Baş ağrısı, Baş dönmesi, Şişkinlik, Kuru öksürük, Üşütme, Seyahat es-nasındaki Bulantı, Baş dönmesi gibi rahatsızlıklar (Kinesia), Diş eti, Ağız içi, Yutak iltihaplanması ve Sinüzite karşı kullanılır. Baş ağrısı, Migren, Baş dönmesi gibi hallerde 2-3 damla Nane yağı Şakaklara ve alna sürülür. Diş eti, Ağız içi ve yutak iltihaplarında ise 3-5 damla bir miktar su ile Gargara yapılır ve ya 2-4 damla Dişetlerine sürülür. Diğer rahat¬sızlıklarda ise 2-4 damla bir parça ekmeğe ve ya kesme şekere dam¬latılarak ve ya bir Kahve kaşığı balla karıştırılarak alınır.
Me: Üşütmeye karşı merhem 6g Nane yağı, 5g Kafur,3g Okaliptus yağı, 5g Çam yağı (Terpentin yağı), 1g Kekik yağı önceden hafif eritilmiş 40g Vazelin ve 40g Parafinle karıştırılarak Üşütmeye karşı yağ hazırlanır. Bu yağın 6 haftada kullanılması gerekir. Göğse sürülürse daha fazla Balgam üretir, bu nedenle göğse sürülmesi mahzurludur.

Homeopatide: Taze Nane yapraklarından 100g bir şişeye konur ve üzerine %70lik 500ml Alkol (Etenol) doldurulur ve Güneş ışınlarından uzakta 4-6 hafta muhafaza edildikten sonra süzülerek Homoopathide ‘’Mentha Piperita’’ ismi ile anılan tentür elde edilir. Bu Tentürden günde 3-5 defa 10-19 damla 4-6 hafta süreyle alınır. Nane Tentürü başta kuru Öksürük, Ses kısılması ve Yutak iltihabına karşı kullanılır.

Hastalığın belirtisi (Semtom);
1) Boğazda yatay vaziyette bir iğne duruyormuş gibi hissi.
2) Aşırı Şişkinlik
3) Hasta aşırı derecede Elma ye-mek ister.
4) Yüksek sesle konuşurken, Şarkı söylerken ve soğuk hava-larda ağrıları artar.
5) Yatarken ve yemek yerken ağrıları azalır. Bu hal-lerde Nane Tentürü gerekir.

Yan tesirleri: Nane yaprağının tarife uyularak çayının içilmesi halinde yan tesiri yoktur. Nane yağının da yan tesiri yoktur, fakat tarife uyulmaz uzun süre veya aşırı dozajda alınırsa bulantı, kusma, kanlı ishal, korku, titreme, iç huzursuzluğa neden olabilir. Nane yağı kişiden kişiye farklı şekilde etki eder. Bazıları 2mlde bazıları da ancak 9ml de zehirlenebilir. Birleşiminde Nane yağı ve Okaliptus yağı bulunan üşütme rahatsızlıkla¬rına karşı kullanılan merhemler ciğerlerin daha çok balgam salgılamasına ve bu nedenle bronşitli ve astımların daha da kötüleşmelerine neden olur. Yakalandığım astım nedeniyle rahatsızlıklarımın azalması için fakat daha çok rahatsızlandım. (27/03/02)
Bu nedenle nane ve Okaliptus yağı içeren merhemlerin göğse sürülmesi gerekir.

B) Japon Nanesi, Japonishe Minze, Mentha arvensis
Yabani nane
Japon nanesi 30-60 cm boyunda, yaprakları geniş mızrak veya yumurta şeklinde, kenarları hafif kertikli ve hafif tüylüdür. Birleşiminde daha yüksek oranda menthol bulunur. Bu nanede İngiliz nanesi gibi kullanılır.

C) Su nanesi, Bachminze, Menta aquatica
Su nanesi 30-100 cm boyunda çok yıllık gövde esmerimsi kırmızı, yaprakları yumurta veya oval şekilde, çiçekleri 2-3 adet kümeden oluşur ve bitkinin tepesindedir. Su nanesi İngiliz nanesi gibi kullanılırsa da onagöre daha zayıftır.

D) Tüylü nane, Roβminze, Menta longifolia
Bu nane üzeri tüylü, grimsi yeşil renkli, yaprakları oval veya yumurta şeklinde, uca doğru sivrice, kenarları kertikli, çiçekleri leylaki renkte ba-şak şeklinde 40-120 cm boyunda ve çok yıllıktır. Eterik yağın birleşi¬min-deki ana madde Piperitonoxin’dir ve ayrıca β-Caryophyllel, Germacren ve Sineol içerir. Bu nane özellikle ağrılara başta baş ağrısına karşı iyi gelir.

E) Limon nanesi, Zitronenminze, Menta citrata
Lavanta gibi güzel kokulu, tüysüz, su nanesine benzer, fakat daha kü-çüktür. Eterik yağının birleşimindeki en önemli madde Minalool ve Linalylacetat’tır. Bu nane genellikle parfüm, kozmetik eşya ve sabun yapımında kullanılır.

F) Aroma nanesi, Tropiche Minze, Mentha suaveolens L.
Tropik nane
Ev nanesi
Bu nane sıcak ülkelerde veya evlerde süs bitkisi olarak yetiştirilebilir. Yaprakları grimsi yeşil, yer yer beyaz renkli ve kenarları kertiklidir. Çiçekleri beyaz renkli, başak şeklinde ve güzel kokuludur.

G) Kıvırcık nane, Krauseminze, Mentha spicata
Çok yıllık 50-100cm boyunda yaprakları mızrak şeklinde kenarları kertikli kıvırcık gibi olduğundan Kıvırcık nane diye de anılır ve üzerinde yer yer küçük benekler bulunur. Bu nanede aynı İngiliz nanesi gibi kullanılır.

H) Yarpuz, Poleiminze, Mentha Pulegium
Bu nane 10-40cm boyunda, yaprakları eliptik veya yumurta şeklinde kısa saplı, kenarları bütün, çiçekleri tepede, küre şeklinde ve açık leylaki renktedir. Birleşimindeki eterik yağın içindeki en önemli madde Pulegon olup ayrıca menthon ve izomenthon içerir. Bazı yörelerde adet rahatsızlıklarına karşı kullanılsa da zehirli olması nedeni ile çocuk düşürülmesine nende olabilir. Bu nedenle yarpuzun kullanılmaması daha iyi olur.